Regie: Hettie Macdonald | 108 minuten | drama | Acteurs: Jim Broadbent, Penelope Wilton, Earl Cave, Linda Bassett, Joseph Mydell, Monika Gossmann, Daniel Frogson, Naomi Wirthner, Paul Thornley, Nina Singh, Claire Rushbrook, Joy Richardson, Ian Porter, Bethan Cullinane, Adam Jackson-Smith, Andrew Leung, Tigger Blaize
Je hebt het boek vast wel eens in de schappen zien liggen: ‘De onwaarschijnlijke reis van Harold Fry’ ligt ook in Nederland en België al jaren in de boekwinkels. Aan de basis van het verhaal ligt een kort hoorspel dat schrijfster Rachel Joyce opdroeg aan haar vader, die aan kanker leed en niet lang meer te leven had. Helaas mocht hij niet meer meemaken dat het hoorspel door BBC Radio 4 in de ether werd gebracht, ingesproken door een drietal topacteurs: Anton Rogers, Anna Massey en Niamh Cusack. Het stuk werd later uitgewerkt tot de roman ‘The Unlikely Pilgrimage of Harold Fry’, waarmee debutante Joyce direct hoge ogen gooide. Het boek belandde op de longlist (Top 12) van de Man Booker Prize 2012 en leverde Joyce de UK National Book Award voor New Writer of the Year op. Harold Fry is zo’n doodgewone, oer-Britse oudere man die eigenlijk nooit iets uitzonderlijks heeft gedaan in zijn leven. Tot hij op een dag een brief gaat posten en maar blijft lopen en lopen, dwars door Engeland. Dat Joyce zich liet inspireren door haar vader, maakt het een heel persoonlijk verhaal, dat zijn weerklank vond bij lezers van alle leeftijden. Dat moet het toch haast ook wel goed doen op film, dacht Hettie Macdonald, een filmmaakster die vooral indruk maakte met haat theater- en televisiewerk maar in ‘The Unlikely Pilgrimage of Harold Fry’ een reden zag om 27 jaar na haar speelfilmdebuut een nieuwe film te regisseren. “Rachels verhaal is gemaakt voor cinema: een rauw en emotioneel portret van een man die in een weids landschap oog in oog komt te staan met weggestopte gevoelens van verdriet en schuld”, aldus de regisseur. “Ik vind Harolds reis door Engeland en zijn geloof dat hij daarmee een verschil kan maken buitengewoon ontroerend en inspirerend.”
Wie anders dan Jim Broadbent kan in de huid kruipen van Harold Fry: hij is op en top Brits, heeft doorgaans iets koddigs en aaibaars maar is veelzijdiger dan je op het eerste gezicht misschien zou denken. Hij kan heel klein en fijnbesnaard acteren, maar ook heel groots en meeslepend. Ogenschijnlijk is hij betrouwbaar en zachtmoedig, een tikkeltje braaf misschien, maar als je twee keer kijkt zie je ineens die ondeugende twinkeling in zijn ogen; dit is een man die je elk moment kan verrassen. Hij speelt net zo gemakkelijk de warme en vriendelijke kerstman (‘Get Santa’, 2014) als de knorrige Ebenezer Scrooge in een theaterbewerking van ‘A Christmas Carol’ op West End. Onvergetelijk is zijn rol als John Bayley, die op hartverscheurend liefdevolle wijze zorgt voor de liefde van zijn leven die getergd wordt door Alzheimer in ‘Iris’ (2001). Die rol leverde hem meer dan terecht de Oscar voor Beste Acteur in een Bijrol op. Een Oscar zal hij voor zijn vertolking van Harold Fry waarschijnlijk niet winnen, maar ook in ‘The Unlikely Pilgrimage of Harold Fry’ toont Broadbent maar weer eens aan wat voor een geweldig acteur hij is. In een bijzonder burgerlijk huis, in een bijzonder burgerlijke straat in de Zuid-Engelse stad Kingsbridge woont Harold samen met zijn echtgenote Maureen (Penelope Wilton). Of nou ja, ze leven al jaren meer langs elkaar heen dan met elkaar. Op een dag krijgt Harold post. Het is een brief van zijn vroegere collega Queenie, die mededeelt dat ze afscheid van hem neemt omdat ze stervende is aan kanker. Harolds eerste reactie is om haar een brief terug te schrijven en haastig krabbelt hij wat plichtmatigheden op papier. ‘Ik ga even een brief posten’, roept hij naar Maureen voor hij de deur uitstapt. Maar bij elke brievenbus waar hij langsloopt, besluit hij een volgende op te zoeken. Van al dat wandelen krijg je dorst, dus stapt hij bij het tankstation het winkeltje binnen om een pak melk te kopen. Als de kassamedewerkster – een meisje met blauw haar – hem vraagt wat hij gaat doen, legt hij zijn verhaal uit. Het meisje knoopt een praatje met hem aan en vertelt dat ze zelf een tante had met kanker die uiteindelijk genezen is omdat ze geloofde in de helende werking van liefde. Dat verhaal plant een zaadje bij Harold, want hij besluit de brief te voet af te leveren bij Queenie, waarbij hij gelooft dat zolang hij loopt, hij haar daarmee in leven houdt. Probleem is alleen dat Queenie in Berwick-upon-Tweed woont, helemaal aan de andere kant van het land, tegen de Schotse grens. Zelfs voor een geoefende wandelaar zou 800 kilometer al een gigantische afstand zijn, laat staan voor de 65-jarige Harold die nooit verder wandelt dan naar de plaatselijke buurtsuper.
En zo begint Harold aan een onwaarschijnlijke pelgrimstocht, die hem dwars door Engeland zal loodsen. Harold passeert prachtige, typisch Britse landschappen. De natuur van Dartmoor, de karakteristieke dorpjes in de Cotswolds en steden uiteenlopend van Exeter, Bath en Stratford-upon-Avon tot Coventry, Sheffield en Leeds. Voor de liefhebber van Groot-Brittannië is alleen al de tocht die Harold onderneemt een feest om naar te kijken. Maar er gaat – uiteraard – meer schuil achter dit wandelavontuur. Als je in je eentje wandelt, kom je nader tot jezelf. Bij Harold komen onverwerkte emoties en gevoelens los en die hebben vrijwel allemaal te maken met zijn zoon David (gespeeld door Earl Cave, zoon van zanger Nick Cave). Het wordt al snel duidelijk dat Harold veel pijnlijke herinneringen met zich meedraagt, die hij altijd heeft weggestopt. Met zijn vrouw kon of wilde hij er niet over praten. Jarenlang hebben ze krampachtig gedaan alsof er niets aan de hand was, of dat ze het onder controle hadden. Maar de pelgrimstocht naar Queenie doet het pantser dat Harold zorgvuldig om zich heen heeft gebouwd kraken en scheuren. Denkt hij echt dat hij Queenie kan redden van de naderende dood? Of is de wekenlange wandeltocht een vorm van boetedoening? Hoewel Harold beweert niet religieus te zijn, wekt de film met subtiele hints de suggestie dat hij dat wel degelijk is, maar zich daar niet van bewust is. En wat betekent Queenie nu echt voor hem? Hoe kan hij zijn vrouw zomaar achterlaten, zonder haar te informeren wat hij van plan is? Penelope Wilton is net als Jim Broadbent geknipt voor haar rol. Hoewel ze aanvankelijk vrij stug overkomt, krijg je steeds met haar te doen als blijkt dat Harold serieus van plan is 800 kilometer te lopen voor een andere vrouw. Of staat Queenie slechts symbool voor een verleden dat veel te lang diep onder de oppervlakte heeft gelegen?
Onderweg ontmoet Harold allerlei mensen die hem helpen zijn tocht vol te houden, ook al houden ze zichzelf ook stug een verkeerd beeld van de werkelijkheid voor. Zoals Martina (Monika Gossman), een Slowaakse vrouw die in eigen land arts was maar in het Verenigd Koninkrijk is aangewezen op schoonmaakwerk omdat haar diploma’s niet geaccepteerd worden. Zij draagt net zo’n groot verdriet met zich mee als Harold, en ook al wordt dat niet uitgesproken, de twee voelen zich zielsverwanten. Een andere passant, die wat langer blijft hangen, is Wilf (Daniel Frogson), een getroebleerde jongeman die in Harold een vaderfiguur ziet die hem op het rechte pad moet houden. Hij slaapt in de openlucht, bij kampvuurtjes in de vrije natuur, soms in een verlaten schuur. Zijn kleding wast hij in beekjes en eten haalt hij op bij boerderijen die overproductie hebben. Omdat zijn verhaal steeds meer publiciteit trekt, sluiten steeds meer mensen zich bij Harold aan. Gedwee accepteert hij dat, maar als hele hordes mensen met spandoeken, tenten en speciaal voor de gelegenheid gedrukte sweaters kilometerslang met hem meewandelen (denk ‘Forrest Gump’ (1994)), voelt het niet meer als zíjn reis. Dat zijn pelgrimstocht overgenomen wordt door de social-mediageneratie, zegt wel iets over de tijd, maar past niet in deze film. Hoe verder we van Harolds persoonlijke verhaal af komen te staan, des te oninteressanter het wordt. Dat lijkt Macdonald zelf gelukkig ook snel in te zien. Veel waardevoller zijn de ontmoetingen die Harold met Maureen heeft, waarin zij probeert te begrijpen waarom haar man deze onderneming is gestart. Dat zijn scènes die binnenkomen. Klein maar intens. Het valt te prijzen dat ‘The Unlikely Pilgrimage of Harold Fry’ ruimte laat voor eigen interpretatie. Waarom het zo vreselijk mis ging met zoon David bijvoorbeeld, en wat Harold en Maureen daaraan hadden kunnen doen, dat laat de film in het midden. In flashbacks krijgen we wel de nodige hints, om het voor onszelf in te vullen.
Zonder sentimenteel te worden, weet Hettie Macdonald ons met ‘The Unlikely Pilgrimage of Harold Fry’ mee te trekken in intens menselijk verdriet. Het leven kan soms meedogenloos zijn. Tegelijkertijd verliezen we nooit de hoop, dankzij kleine gebaren van vriendschap en menselijkheid. Alsof de film je de optie geeft: zit niet bij de pakken neer maar omarm het leven en kijk vooruit. Zoals Maureen uiteindelijk ook de daad bij het woord voegt en de gordijnen van haar beklemmende, donkere huis opentrekt: laat het licht binnen in je leven, hoe heftig het gevoel van gemis, rouw en verdriet ook is. Want alleen dan kun je jezelf in de ogen blijven kijken.
Patricia Smagge
Waardering: 4
Bioscooprelease: 5 oktober 2023
Tags: filmrecensent | Patricia Smagge